Konferencja poświęcona twórczości Bogdana Czaykowskiego w 85. rocznicę urodzin poety i 10. rocznicę śmierci, na Uniwersytecie Rzeszowskim.
Bożena Szałasta-Rogowska
Choć sam Bogdan Czaykowski w wierszu Testament zamieszczonym w tomie Okanagańskie sady z 1998 roku napisał:
Nie pozwalam na gadanie kazań
Na rytuały i liturgie.
Ma być – jak będzie – cisza,
to jednak w 85. rocznicę jego urodzin i równocześnie 10. rocznicę jego śmierci z inicjatywy Zakładu Literatury Polskiej XX Wieku Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego, Zakładu Literatury Współczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego oraz Stowarzyszenia Literacko-Artystycznego „Fraza”’ w ramach konferencji naukowej spotkali się w Rzeszowie znawcy jego twórczości.
Międzynarodowa konferencja naukowa zatytułowana „Ziemiec” – o życiu i twórczości Bogdana Czaykowskiego odbyła się w dniach 15–16 listopada 2017 roku na Uniwersytecie Rzeszowskim. Wzięło w niej udział 25 naukowców, którzy reprezentowali ośrodki naukowe polskie (Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika) i zagraniczne (University of British Columbia z Vancouver w Kanadzie).
Konferencja została poświęcona Bogdanowi Czaykowskiemu (ur. 10 lutego 1932 roku w Równem na Wołyniu, zm. 16 sierpnia 2007 roku w Vancouver) jednemu z najciekawszych polskich poetów XX wieku o bogatej, dramatycznej biografii, której ważnymi epizodami były: dzieciństwo spędzone na Kresach, lata zesłania z rodziną w głąb Rosji (1940–1942), tam aresztowanie i śmierć ojca oraz później, w trakcie wędrówki za Armią Andersa, również młodszego brata – Jerzego, kilkuletni pobyt z matką w polskich sierocińcach w Indiach (1942–1948), lata nauki i studiów w Wielkiej Brytanii i Irlandii, debiut literacki, współtworzenie młodoliterackiego środowiska w Londynie (redagowanie pism: „Życie Akademickie”, „Merkuriusz Polski”, „Kontynenty”) (1948–1962); w 1962 roku przeprowadzka z rodziną na zachodnie wybrzeże Kanady, wieloletnia praca wykładowcy akademickiego na Uniwersytecie Brytyjskiej Kolumbii w Vancouver, działalność naukowa, dydaktyczna, społeczna, popularyzująca polską kulturę w kręgu anglosaskim.
Bogdan Czaykowski jest autorem jedenastu zbiorów i wyborów poezji: Trzciny czcionek (Londyn 1957); Reductio ad absurdum i przezwyciężenie. (Dialektyka wiersza) (Londyn 1958); Sura (Londyn 1961); Spór z granicami (Paryż 1964); Point-no-Point (1953–1970) (Paryż 1971); Wiatr z innej strony. Wiersze zebrane z lat 1953–1989 (Kraków 1990); Okanagańskie sady (Wrocław 1998); Superkontynentalny Toronto–Vancouver. Tryptyk (Berlin–Toronto 2001); Jakieś ogromne szczęście. Wiersze wybrane z lat 1956–2006 (Toronto–Kraków 2007); Ziemioskłon (Toronto 2007) oraz z Andrzejem Buszą dwujęzycznego tomu Pełnia i przesilenie / Full Moon and Summer Solstice (Toronto–Rzeszów 2008). Z Adamem Czerniawskim opublikował wybór rozmów: O poezji, nostalgii, krytykach i kryteriach rozmawiają Bogdan Czaykowski i Adam Czerniawski (Toronto–Rzeszów 2006).
Czaykowski jest redaktorem oraz autorem wyboru i koncepcji Antologii poezji polskiej na obczyźnie 1939–1996 (Warszawa–Toronto 2002), autorem licznych przekładów poezji polskiej na język angielski, w tym (z Andrzejem Buszą) Mirona Białoszewskiego The Revolution of Things (Washington 1974) oraz wyboru poezji Gathering Time: Five Modern Polish Elegies (Mission 1983). Na język polski przełożył też dwa zbiory wierszy Andrzeja Buszy Glosy i refrakcje (Berlin–Toronto 2001) oraz Obrazy z życia Laquedema / Scenes from the Life of Laquedem (Berlin–Toronto 2008), wiersze poetów angielskich, kanadyjskich, rosyjskich, chińskich i japońskich oraz pracę kanadyjskiego politologa polskiego pochodzenia Władysława J. Stankiewicza Niezbędność teorii politycznej. Klasyczne pojęcia w dobie relatywizmu (Wrocław 2003). Jest autorem szkiców i książek socjologicznych: Polacy w Wielkiej Brytanii (współautor Bolesław Sulik) (Paryż 1961); Polish Writing in Canada. A Preliminary Survey (Ottawa 1988), redaktorem polskiej edycji pisma „Modern Poetry in Translation” (1975, nr 23/24), autorem wielu haseł o polskiej literaturze w amerykańskich kompendiach i słownikach. Ogłosił po polsku i po angielsku wiele prac krytycznoliterackich.
***
Badacze zebrani w listopadzie 2017 roku na Uniwersytecie Rzeszowskim spróbowali zmierzyć się z tym bogatym dorobkiem i spojrzeć zarówno na poezję, prozę, eseistykę, jak i na teksty krytycznoliterackie czy socjologiczne Bogdana Czaykowskiego. Starano się też omówić jego dorobek translatorski i redakcyjny oraz aktywność jako antologisty, epistolografa i interlokutora.
– Konferencję zainicjowało poranne wystąpienie Jerzego Sikory, który, tropiąc zawiłości epistemologiczne, mówił o poezji Bogdana Czaykowskiego jako o źródle poznania.
– Następnie Marian Kisiel „wędrował w czasie” z Bogdanem i Jadwigą Czaykowskimi, wskazując między innymi na bogactwo możliwości interpretacyjnych tkwiące w ich niepublikowanej dotąd wspomnieniowej prozie autobiograficznej zatytułowanej Ocalone przez bociany. Autosekwencje.
– Później Janusz Pasterski podjął się omówienia tematu tylko pozornie łatwego w tym dorobku twórczym, mianowicie kwestii miejsca i czasu, które jak wszystko w tej poezji ewoluują, „przybierają maski”, są pojęciami spetryfikowanymi i niestabilnymi czy liminalnymi jednocześnie.
– Z kolei, sugerując „malarskie widzenie” Czaykowskiego, o fotograficznych inspiracjach poezji autora Wiatru z innej strony mówił Roman Sabo z Vancouver.
– Następnie przyszła pora na zaprezentowanie przez Annę Reczyńską działalności Bogdana Czaykowskiego jako socjologa i historyka, który w książce Polacy w Brytyjskiej Kolumbii przedstawił polską grupę etniczna w Kanadzie.
– Ważne było też omówienie przez Beatę Tarnowską korespondencji autora Sury z Janem Brzękowskim, a przez Ninę Cieślik-Wilk z Florianem Śmieją przyjacielem z grupy Kontynenty.
– O związkach, dziejach i roli jaką odegrał Bogdan Czaykowski w tej londyńskiej grupie młodych poetów, piszących na obczyźnie po polsku w drugiej połowie XX wieku, mówił z kolei Jan Wolski.
– W następnej sekcji konferencji pojawiły się na przykład interesujący portret podwójny Czaykowski-Wierzyński „namalowany” przez Jakuba Osińskiego, analiza i interpretacja utworów tychże autorów poświęconych dramatycznej śmierci Jana Palacha dokonana przez Zenona Ożoga, zabrzmiała tu także „muzyka żalu”, której dopatrzyła się w poezji Bogdana Czaykowskiego Ewelina Radion. Zaś tropami zwierząt wszelakiej maści w tym dorobku podążała Magdalena Kokoszka.
– Pierwszy dzień konferencji zakończył Bogdana Czaykowskiego portret kubistyczny z autopsji, czyli rozmowa wspomnieniowa prowadzona przez Janusza Pasterskiego z udziałem osób, które poznały osobiście bohatera konferencji, czyli jego wieloletnich przyjaciół – Andrzeja Buszy i Romana Sabo, Magdaleny Rabizo-Birek, Jana Wolskiego oraz Bożeny Szałasty-Rogowskiej. Portret utkany ze słów uczestników tej rozmowy dopełnił wizerunek artysty, wyłaniający się z prezentowanych podczas wystąpień referatów. Bogdan Czaykowski ukazany w nim został między innymi jako poeta, niebywale wyczulony na delikatną materię słów, precyzyjny tłumacz literatury angielskiej, przyjaciel, wykładowca i wychowawca studentów, kierownik vancouverskiej slawistyki czy epistolograf.
– Kolejną cząstkę konferencji, odbywająca się już następnego dnia, otworzyła Anna Jaworska, mówiąca o literackich obrazach Kanady w poezji Bogdana Czaykowskiego, następnie Katarzyna Niesporek wnikliwie interpretowała Ogród – jeden z najsłynniejszych wierszy tego autora, z kolei Ewa Bartos podkreślała elementy cielesne i erotyczne w tej poezji, a Jolanta Pasterska odsłoniła przed słuchaczami literackie walory Listów znad Pacyfiku.
– Następnie przeszła pora na wiersze ostatnie, pożegnalne, funeralne czy testamentalne Bogdana Czaykowskiego, o których mówiły Barbara Czarnecka i Bożena Szałasta-Rogowska.
– Później dość obszerny dorobek krytyczno-literacki autora Sury poddał analizie Kazimierz Adamczyk, zaś translatorskiemu przyglądał się Arkadiusz Luboń.
– Ciekawe obrazowanie plastyczne dostrzegła w poezji autora Trzcin czcionek Elżbieta Mazur, juwenilnym zapiskom z dzienniczka z Indii poświęciła czas Agata Paliwoda, a o środowisku polskim w Wielkiej Brytanii widzianym oczami Bolesława Sulika i Bogdana Czaykowskiego mówiła Anna Jamrozek-Sowa.
– Na zakończenie konferencji przejmujące „wiersze jednej nocy” interpretowała Magdalena Rabizo-Birek.
***
W czasie dwudniowej konferencji nie sposób oczywiście podjąć wszystkich ważkich tematów dotyczących życia i twórczości Bogdana Czaykowskiego. Spotkanie badaczy jego dorobku dowiodło jednak, że warto było po dziesięciu latach podyskutować o zagadnieniach już „niby” omówionych wielokrotnie, „niby” dookreślonych w sposób najdokładniejszy z możliwych, jak choćby słynna metafora „ni tu ni tam”, bo owa dyskusja pozwoliła na przykład na otwarcie przestrzeni dla badań nad recepcją tego projektu twórczego. Dystans dziecięciu lat, który upłynął od śmierci autora, ośmielił też krytyków literackich do omówienia zagadnień dotąd niepodejmowanych lub ledwie „muśniętych” namysłem interpretacyjnym (np. motywów animalnych czy somatycznych), przysłoniętych być może dotąd słusznym skądinąd spojrzeniem na ten dorobek przez pryzmat dualistycznie ukształtowanej przestrzeni.
_________
Bogdan Czaykowski na Culture Avenue:
http://www.cultureave.com/
